ਖੁੰਬਾਂ (ਮਸ਼ਰੂਮ) ਦੀ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਅਤੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਸੰਭਾਲ
Mushroom Farming: ਖੁੰਬਾਂ ਨੂੰ ਚਿੱਟੀ ਸਬਜ਼ੀ ਜਾਂ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਮੀਟ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਖੁੰਬਾਂ ਦੀਆਂ ਲਗਭਗ 20 ਕਿਸਮਾਂ ਜਾਣੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਟਨ, ਓਇਸਟਰ, ਪੈਡੀ - ਸਟਰਾਅ, ਸ਼ਿੱਟਾਕੇ, 99% ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 3 ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬਟਨ ਮਸ਼ਰੂਮ (ਐਗਰੀਕਸ ਬਿਸਪੋਰਸ), ਪੈਡੀ-ਸਟ੍ਰਾ ਮਸ਼ਰੂਮ (ਵੋਲਵੇਰੀਲਾ ਵੋਲਵੇਸੀਆ) ਅਤੇ ਓਇਸਟਰ ਮਸ਼ਰੂਮ (ਪਲੀਰੋਟਸ ਫਲੋਰੀਡਾ)।
ਬਟਨ ਮਸ਼ਰੂਮ ਦਾ ਕੁੱਲ ਮਸ਼ਰੂਮ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ 85% ਤੋਂ ਵੱਧ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ ਇਸ ਦਾ ਰੰਗ ਕਰੀਮੀ-ਚਿੱਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਬਟਨ ਮਸ਼ਰੂਮ ਕੁੱਲ ਮਸ਼ਰੂਮ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ 85% ਤੋਂ ਵੱਧ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਹਲਕੇ ਸਵਾਦ ਅਤੇ ਕਰੀਮੀ-ਸਫੇਦ ਰੰਗ ਦੇ ਮਸ਼ਰੂਮ ਨੂੰ ਪਕਾਏ ਜਾਂ ਕੱਚੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਪੀਜ਼ਾ, ਬਰਗਰ, ਸੂਪ ਅਤੇ ਸਲਾਦ ਵਰਗੇ ਕਈ ਪਕਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੈਡੀ - ਸਟਰਾਅ ਮਸ਼ਰੂਮ ਨੂੰ ਪਰਾਲੀ ਮਸ਼ਰੂਮ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ਬੂ, ਸੁਆਦ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਭਰਪੂਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਓਇਸਟਰ ਮਸ਼ਰੂਮ ਨੂੰ ਢੀਂਗਰੀ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਗਰਮ ਅਤੇ ਤਪਸ਼ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਉਗਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਪੱਖੇ ਦੇ ਆਕਾਰ ਦੀ ਧੂੜ ਭਰੇ ਰੰਗ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਖੁੰਬਾਂ ਦੀ ਮੁੱਖ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਨਮੀ ਦੀ ਮਾਤਰਾ 85-91% ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ 27-35% ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਬੀ, ਸੀ ਅਤੇ ਡੀ ਵਰਗੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਖੁੰਬਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਦੀ ਲੋੜ
ਖੁੰਬਾਂ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਲਈ ਲਾਭਕਾਰੀ ਖਾਣ ਯੋਗ ਭੋਜਨ ਸਮੱਗਰੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੁਪੋਸ਼ਣ ਅਤੇ ਪੋਸ਼ਣ ਸੰਬੰਧੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤਾਂ, ਖਣਿਜਾਂ, ਵਿਟਾਮਿਨਾਂ, ਐਂਟੀਆਕਸੀਡੈਂਟ ਅਤੇ ਫਾਈਬਰ ਦਾ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਸਰੋਤ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਸਿਹਤ ਲਾਭਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਖੁੰਬਾਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਇਸ ਦੇ ਖਰਾਬ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸੁਭਾਅ ਕਾਰਨ ਵਾਢੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਖੁੰਬਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਸਮੇਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਖੁੰਬਾਂ ਦਾ ਮੁੱਲ ਵਧੇਗਾ। ਖੁੰਬਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਕਨਾਲੋਜੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੁਕਾਉਣਾ ਡੱਬਾਬੰਦ ਅਤੇ ਜਿਵੇਂ ਸੁਕਾਉਣ, ਡੱਬਾਬੰਦੀ ਅਤੇ ਸਟੀਪਿੰਗ ਕਰਨਾ ਆਦਿ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਖੁੰਬਾਂ ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ, ਸੋਲਰ ਡਰਾਇਰ ਜਾਂ ਮਕੈਨੀਕਲ ਡਰਾਇਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਸੁਕਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸੁਕਾਉਣ ਨਾਲ ਖੁੰਬਾਂ ਦੇ ਸੁਆਦ ਅਤੇ ਸ਼ੈਲਫ ਲਾਈਫ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭੋਜਨ ਉਤਪਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਅਸਾਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸੁੱਕੀਆਂ ਖੁੰਭਾਂ ਨੂੰ ਸਬਜ਼ੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਰੀਹਾਈਡਰੇਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਊਡਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪ੍ਰੋਸੈਸ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਹੋਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭੋਜਨ ਉਤਪਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਖੁੰਭਾਂ ਦੇ ਪਾਊਡਰ ਨੂੰ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਭੋਜਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੂਕੀਜ਼, ਬ੍ਰੈਡ, ਮਫਿਨ, ਸੂਪ ਮਿਸ਼ਰਣ, ਸਨੈਕਸ ਆਦਿ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਖੁੰਭਾਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਖੁੰਭਾਂ ਦੇ ਮੁੱਲ ਵਾਧੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਨਾਲ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਮੁਨਾਫਾ ਕਮਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮਿਲ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਮੰਗ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ: Mustard Crop: ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਜਨਵਰੀ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਸਰ੍ਹੋਂ ਦੇ ਕੀੜ੍ਹੇ-ਮਕੌੜਿਆਂ ਅਤੇ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਸਬੰਧੀ ਸੁਚੇਤ ਰਹਿਣ ਦੀ ਲੋੜ
ਮੁਸ਼ਰੂਮ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਦੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ:
ਖੁੰਭਾਂ ਨੂੰ ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ
• ਹਾਈਡ੍ਰੋਜਨ ਪਰਆਕਸਾਈਡ (3-5%) ਨਾਲ ਧੋਣਾ ਅਤੇ ਮਸ਼ਰੂਮ ‘ਤੇ ਹਾਈਡ੍ਰੋਜਨ ਪਰਆਕਸਾਈਡ ਦੀ ਮਾਤਰਾ (1:3) ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
• EDTA (40 g/l) ਜਾਂ ਹਾਈਡ੍ਰੋਜਨ ਪਰਆਕਸਾਈਡ (5%) (EDTA- ethylene diamine tetra acetic acid) ਨਾਲ ਇਲਾਜ।
• ਕੱਟੇ ਹੋਏ ਖੁੰਬਾਂ ਨੂੰ ਧੋਣਾ: ਸਿਟਰਿਕ ਐਸਿਡ @ 40 ਗ੍ਰਾਮ/ਲੀ (ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਦੇ ਧੱਬੇ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ)
ਪੈਕੇਜਿੰਗ
• ਓਇਸਟਰ (ਢੀਂਗਰੀ) ਮਸ਼ਰੂਮ- ਪੌਲੀਪ੍ਰੋਪਾਈਲੀਨ ਬੈਗ (100 ਗੇਜ) ਪਰਫੋਰੇਸ਼ਨ (>5%) ਦੇ ਨਾਲ।
• ਪੈਡੀ – ਸਟਰਾਅ ਮਸ਼ਰੂਮ- ਪੋਲੀਥੀਨ ਬੈਗ (100 ਗੇਜ) ਪਰਫੋਰੇਸ਼ਨ (>5%) ਨਾਲ।
• ਬਟਨ ਮਸ਼ਰੂਮ - ਪੋਲੀਥੀਲੀਨ ਜਾਂ ਪੌਲੀਪ੍ਰੋਪਾਈਲੀਨ ਪੈਕੇਟ (100 ਗੇਜ)।
*ਨੋਟ: ਗੈਰ ਛੇਦ ਵਾਲੇ ਪੌਲੀ ਪੈਕ ਦੇ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਅੰਦਰ ਇਕੱਠਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਖੁੰਬਾਂ ਦੀ ਸਤਹ ਨਰਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
1. ਖੁੰਭਾਂ ਨੂੰ ਸੁਕਾਉਣਾ
|
ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ |
ਮਕੈਨੀਕਲ ਡ੍ਰਾਇੰਗ (ਟ੍ਰੇ ਡਰਾਇਰ) |
|
• ਬਲਾਂਚਿੰਗ (ਗਰਮ ਪਾਣੀ ਚ ਡੁਬੋ ਕੇ ਕੱਢਣਾ): 85 oC, 1 ਮਿੰਟ। • ਰਸਾਇਣਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ: ਸਿਟਰਿਕ ਐਸਿਡ @ 0.1%, ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਮੈਟਾ ਬਾਈ ਸਲਫੇਟ ਘੋਲ @ 0.25% ਵਿੱਚ 15 ਮਿੰਟ ਲਈ ਡੁਬੋਣਾ |
• ਕੱਟਣਾ: ਚੌਥਾਈ ਟੁਕੜੇ • ਪ੍ਰੀ-ਇਲਾਜ: ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਮੈਟਾ ਬਾਈ ਸਲਫੇਟ @0.05% ਵਿੱਚ ਡੁਬੋਣਾ, 15 ਮਿੰਟ • ਸੁਕਾਉਣਾ: 55-600C, 7-8 ਘੰਟੇ |
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ: Rabi Crops: ਹਾੜ੍ਹੀ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਕੀੜੇ ਅਤੇ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਦੀ ਜੈਵਿਕ ਰੋਕਥਾਮ ਕਰਕੇ ਕਿਸਾਨ ਵੀਰ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਨ ਭਰਪੂਰ ਲਾਭ
2. ਸਟੀਪਿੰਗ
• ਬਲਾਂਚਿੰਗ (ਗਰਮ ਪਾਣੀ ‘ਚ ਡੁਬੋ ਕੇ ਕੱਢਣਾ): ਸੋਡੀਅਮ ਕਲੋਰਾਈਡ (NaCl) @2%, 3 ਮਿੰਟ
• ਸਟੀਪਿੰਗ ਘੋਲ: ਸੋਡੀਅਮ ਕਲੋਰਾਈਡ (NaCl) @5% + ਖੰਡ @1% + ਸਿਟਰਿਕ ਐਸਿਡ @0.3% + ਐਸਕੋਰਬਿਕ ਐਸਿਡ @0.5% + ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਮੈਟਾ ਬਾਈ ਸਲਫੇਟ (KMS) @1000 ppm।
• ਬੋਤਲ/ ਜਾਰ ਵਿੱਚ ਭਰਨ ਦੀ ਵਿਧੀ: ਕੇਂਦਰ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਬਣਾਈ ਰੱਖੋ: 80 - 850C, 10 ਮਿੰਟ
3. ਕੈਨਿੰਗ (ਡੱਬਾ ਬੰਦੀ)
|
ਕੈਨਿੰਗ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ |
ਡੱਬਾਬੰਦੀ ਲਈ ਮਸ਼ੀਨਾਂ |
|
• ਬਰਾਈਨ ਘੋਲ ਦੀ ਰਚਨਾ: ਸੋਡੀਅਮ ਕਲੋਰਾਈਡ @2.5% ਅਤੇ ਸਿਟਰਿਕ ਐਸਿਡ @0.25–0.5% • ਬਰਾਈਨ ਘੋਲ ਭਰਨ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ: 70°C • ਡੱਬੇ ਦੇ ਉੱਪਰ ਵਾਲੇ ਹਿੱਸੇ ਤੋਂ ਖਾਲੀ ਜਗਾਹ ਦੀ ਸਿਫਾਰਿਸ਼ - ਛੋਟੇ ਡੱਬੇ: 5-7.5 ਮਿਲੀਮੀਟਰ - ਮੱਧਮ ਡੱਬੇ: ≤ 10 ਮਿਲੀਮੀਟਰ - ਵੱਡੇ ਡੱਬੇ: ≤ 16 ਮਿਲੀਮੀਟਰ • ਅੰਦਰਲੀ ਹਵਾ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣਾ: 20 ਮਿੰਟ • ਸੀਲ: 100-1200C, 1 ਘੰਟਾ |
• ਲਿਡ-ਏਮਬੌਸਿੰਗ ਮਸ਼ੀਨ, ਕੈਨ ਰਿਫਾਰਮਰ, ਕੈਨ ਫਲੈਂਜਰ, ਫਲੈਂਜ ਰੈਕਟੀਫਾਇਰ, ਸਟੀਮ ਜੈਕੇਟਡ ਕੈਟਲ, ਡਬਲ-ਸੀਮਰ ਅਤੇ ਕੈਨਿੰਗ ਰੀਟੋਰਟ |
4. ਅਚਾਰ
• ਧੋਣਾ: ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਮੈਟਾ ਬਾਈ ਸਲਫੇਟ (KMS) @ 0.05%
• ਕੱਟਣਾ: ਚੌਥਾਈ ਟੁਕੜੇ।
• ਬਲਾਂਚਿੰਗ (ਗਰਮ ਪਾਣੀ ਚ ਡੁਬੋ ਕੇ ਕੱਢਣਾ): ਸੋਡੀਅਮ ਕਲੋਰਾਈਡ (NaCl)@2.0% + ਸਿਟਰਿਕ ਐਸਿਡ@1.0%, 5-8 ਮਿੰਟ
• ਰਾਤ ਭਰ ਸੋਡੀਅਮ ਕਲੋਰਾਈਡ (NaCl) @ 10%ਦੇ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਰੱਖਸੁਕਾ ਕੇ ਪੂੰਝਣਾ ।
• ਅਚਾਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਤੇਲ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਮਸਾਲੇ ਪਾਓ।
Summary in English: Cultivation & Processing: Farmers need to know about these mushroom processing techniques, do this before storing mushrooms, you will get extra income
