ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਭਾਗੀਦਾਰੀ
Participation of Women in Agriculture: ਭਾਰਤ ਆਪਣੀ ਹੋਂਦ ਤੋਂ ਹੀ ਇੱਕ ਖੇਤੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਦੇਸ਼ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਸ਼ਹਿਰੀ, ਔਰਤਾਂ ਲਗਭਗ ਅੱਧੀ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ। ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਮਹੱਤਵ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਅਜੇ ਵੀ 70 ਫੀਸਦੀ ਆਬਾਦੀ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹਨ। ਵਰਲਡ ਫੂਡ ਐਂਡ ਐਗਰੀਕਲਚਰ ਆਰਗੇਨਾਈਜੇਸ਼ਨ ਦੇ ਅੰਕੜੇ ਦੱਸ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦਾ 48 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਔਰਤਾਂ ਹਨ, ਜਦੋਂਕਿ ਲਗਭਗ 7.5 ਕਰੋੜ ਔਰਤਾਂ ਦੁੱਧ ਉਤਪਾਦਨ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਣ ਦੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਵਰਗੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਾਰਥਕ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ ਕਿਰਤੀਆਂ ਦਾ 60 ਤੋਂ 80 ਫੀਸਦੀ ਹਿੱਸਾ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਹੈ। ਪਹਾੜੀ ਅਤੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਕੇਰਲਾ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਪੇਂਡੂ ਆਰਥਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਮਰਦਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਹੈ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਣ, ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ, ਚਟਨੀ, ਅਚਾਰ, ਮੁਰੱਬਾ, ਭੋਜਨ ਦੀ ਜਾਂਚ, ਹੈਂਡਲੂਮ, ਹੈਂਡੀਕਰਾਫਟ ਵਰਗੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪੇਂਡੂ ਔਰਤਾਂ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ ਹਨ।
ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਅਤੇ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ
ਮਹਿਲਾ ਕਿਸਾਨ ਸਮੂਹ ਦੀ ਰਚਨਾ:
ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਕਾਸ ਬਲਾਕਾਂ ਵਿੱਚ 20-20 ਕਿਸਾਨ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਗਰੁੱਪ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਗੂ ਨੂੰ ਮਹਿਲਾ ਹੈੱਡ ਵਰਕਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕ੍ਰਿਸ਼ੀ ਵਿਗਿਆਨ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਕੜੀ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਗਰੁੱਪ ਦੀਆਂ ਦੋ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਖੇਤੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਧੰਦਿਆਂ ਸਬੰਧੀ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਭਾਗੀਦਾਰੀ
ਪਿੰਡ ਪੱਧਰ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ:
ਕਿਸਾਨ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਧੰਦਿਆਂ ਬਾਰੇ ਆਧੁਨਿਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਲਈ ਕ੍ਰਿਸ਼ੀ ਵਿਗਿਆਨ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿਖੇ ਦੋ ਤੋਂ ਚਾਰ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਮਿਆਦ ਲਈ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮਾਹਿਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਪਿੰਡ ਪੱਧਰ 'ਤੇ 10 ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਕਿੱਤਾਮੁਖੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਫਰੰਟ ਲਾਈਨ ਡੈਮੋਨਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ: ਇਸ ਤਹਿਤ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨਕ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਖੇਤੀ ਸਮੱਗਰੀ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉੱਚ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਾਲੇ ਬੀਜ, ਖਾਦਾਂ, ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਆਦਿ ਦੀ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 30-35 ਫੀਸਦੀ ਔਰਤਾਂ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਸਟੱਡੀ ਟੂਰ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ: ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਅਗਾਂਹਵਧੂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਕ੍ਰਿਸ਼ੀ ਵਿਗਿਆਨ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਅਧਿਐਨ ਟੂਰ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ : ਪੰਜਾਬੀ ਮਹਿਲਾ ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ ਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਭਰੀ ਕਹਾਣੀ, 50 ਦੀ ਉਮਰ 'ਚ ਖੱਟਿਆ ਨਾਮਣਾ
ਮਹਿਲਾ ਗੋਸ਼ਠੀ: ਹਰ ਸਾਲ ਸਾਰੇ ਕਿਸਾਨ ਸਮੂਹਾਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਕਰਵਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਤੁਰੰਤ ਹੱਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਅਤੇ ਉਤਪਾਦਨ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਵੀ ਲਗਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ ਰਾਹੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਸ਼ਿਆਂ 'ਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਜਾਣਕਾਰੀ: ਕ੍ਰਿਸ਼ੀ ਵਿਗਿਆਨ ਕੇਂਦਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਲੱਗੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਚਲਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲੋਂ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸੰਸਥਾਗਤ ਸਿਖਲਾਈ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕੇਂਦਰਾਂ ਤੋਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ, ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਣ, ਬਾਲ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਪੋਸ਼ਣ ਸੰਬੰਧੀ ਤਕਨੀਕੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ : Success Story: ਮਾਂ ਤੋਂ ਮਦਰਹੁੱਡ ਬ੍ਰੈਂਡ ਤੱਕ ਦੇ ਸਫਰ ਦੀ ਕਹਾਣੀ "Sunita Ahuja" ਦੀ ਜ਼ੁਬਾਨੀ
ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਭਾਗੀਦਾਰੀ
ਉਦੇਸ਼:
● ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਜਥੇਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਸਾਨ ਗਰੁੱਪ ਬਣਾਉਣ ਤਾਂ ਜੋ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਸਬੰਧਤ ਧੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਦਿਸ਼ਾ ਮਿਲ ਸਕੇ ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਸੀ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨ।
● ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਬੰਧਤ ਧੰਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਿਸਾਨ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਤਕਨੀਕੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ।
● ਕਿਸਾਨ ਮਹਿਲਾ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੰਸਥਾ ਵਜੋਂ ਚਲਾਉਣਾ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨਾ ਤਾਂ ਜੋ ਇਹ ਸਵੈ-ਸਹਾਇਤਾ ਸਮੂਹ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕੇ।
● ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਸਮਰੱਥਾ, ਸੰਸਥਾਗਤ ਸਮਰੱਥਾ ਅਤੇ ਫੈਸਲੇ ਲੈਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ।
● ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਜੀਵਨ ਇਕਾਈ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨਾ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਉਪਲਬਧ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਚਲਾ ਸਕਣ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕ ਸਕਣ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ : International Women's Day 2023: ਨਾਰੀ ਤੂੰ ਨਾਰਾਇਣੀ, ਇਸ ਜਗਤ ਕੀ ਪਾਲਣਹਾਰਣੀ
ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਭਾਗੀਦਾਰੀ
ਔਰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸੁਝਾਅ:
● ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਨੀਤੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਅਜਿਹਾ ਮਾਹੌਲ ਸਿਰਜਣਾ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪੂਰੀ ਸਮਰੱਥਾ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰ ਸਕਣ।
● ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਿਆਸੀ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਸਿਵਲ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ● ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਤੇ ਵਾਸਤਵਿਕ ਆਨੰਦ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਮੌਕੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।
● ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ, ਰਾਜਨੀਤਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਸਹਿਯੋਗ ਅਤੇ ਫੈਸਲੇ ਲੈਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਬਰਾਬਰ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
● ਸਿਹਤ ਸੰਬੰਧੀ ਸਾਰੇ ਪੱਧਰਾਂ 'ਤੇ ਮਿਆਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਤੱਕ ਬਰਾਬਰ ਪਹੁੰਚ, ਕਰੀਅਰ ਅਤੇ ਕਿੱਤਾਮੁਖੀ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਨੌਕਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਰਾਬਰ ਮਿਹਨਤਾਨੇ, ਕਿੱਤਾਮੁਖੀ ਸਿਹਤ, ਸਮਾਜਿਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਦਫਤਰ ਤੱਕ ਬਰਾਬਰ ਪਹੁੰਚ ਆਦਿ।
● ਔਰਤਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਤਕਰੇ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।
● ਮਰਦਾਂ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਰਗਰਮ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਨਾਲ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਵਹਾਰ ਅਤੇ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਅਭਿਆਸਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ।
● ਵਿਕਾਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਲਿੰਗ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ।
● ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਲੜਕੀਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਭੇਦਭਾਵ ਅਤੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨਾ।
● ਨਾਗਰਿਕ ਸਮਾਜ ਦੇ ਨਾਲ ਭਾਈਵਾਲੀ ਬਣਾਓ ਅਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰੋ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨਾਲ।
Summary in English: Participation of women in agriculture
